Bij patiënten met (pre)diabetes is het zinvol aandacht te besteden aan de thiaminestatus.
Roken en alcoholgebruik hebben een negatief effect op de thiaminestatus in de pancreascellen (zie roken en alcohol). Het is daarom belangrijk met roken te stoppen en het alcoholgebruik te beperken.
Prediabetes
Uit een suppletiestudie (3x100 mg thiamine/dag) bij patiënten met hyperglykemie blijkt dat dit leidt tot een verbetering van de glucosetolerantie. Thiaminesuppletie zou mogelijk de progressie van hyperglykemie bij prediabeten kunnen voorkomen of vertragen (Alaei Shahmiri F. 2013).
Thiaminestatus bij diabetes
De thiaminestatus bij patiënten met diabetes mellitus moet worden bepaald aan de hand van het thiaminegehalte in het bloedplasma. De conventionele thiaminebepaling door middel van erytrocyt transketolase (ETK) en de erytrocyt transketolase activatiecoëfficiënt (ETK-AC) kan bij diabetes mellitus namelijk niet worden gebruikt omdat deze wordt gemaskeerd door een verhoogd gehalte thiamine transporteiwitten in de erytrocyten (Thornalley P.J. 2007).
Een groot deel van de patiënten met diabetes mellitus heeft een sterk verlaagd thiaminegehalte in het bloedplasma (Saito N. 1987, Tamai N. 1999, Thornalley P.J. 2007, Al-Attas O.S. 2012).
Uit onderzoek blijkt namelijk dat de plasma thiamineconcentratie bij type-1-diabetes met 76% is verlaagd en bij type-2-diabetes met 50-75% ten opzichte van de plasma thiamineconcentratie bij gezonde proefpersonen (Thornalley P.J. 2007, Al-Attas O.S. 2012).
Van de diabetespatiënten (type-2- en type-1-diabetes) heeft 17-79% een thiaminedeficiëntie (Via M. 2012) (zie figuur 24).
Figuur 24: Waarom hebben diabetes patiënten vaak een thiaminedeficiëntie?
Oorzaken van thiaminedeficiëntie
De reden van deze verlaagde thiamineconcentratie is een verhoogde thiamine-uitscheiding via de urine. Door hyperglykemie wordt de thiamine-uitscheiding verhoogd (Larkin J.R. 2012). De thiamine-uitscheiding via de urine ligt namelijk 4x zo hoog bij type-1-diabetes en 3x zo hoog bij type-2-diabetes in vergelijking met gezonde proefpersonen (Thornalley P.J. 2007).
Daarnaast is de thiamine-absorptie in de darm bij patiënten met diabetes lager dan bij gezonde proefpersonen (Said H.M. 1999, Rindi G. 2000, CVZ 2003 - Diagnostisch Kompas).
Door het volgen van energiebeperkte diëten kan de thiamine-inname beperkt zijn geweest doordat een lagere energie-inname vaak ook leidt tot een lagere thiamine-inname. Als na de diagnose door de behandelaars een energiebeperkt dieet wordt ingesteld en er onvoldoende aandacht is voor thiamine, dan kan de thiaminestatus nog verder verslechteren en leiden tot een thiaminedeficiëntie (Hoyt C.S. 1977, Gardner C.D. 2010, Keogh J.B. 2012, McKenna L.A. 2013).
Thiamine en het glucosemetabolisme
Op welke manieren speelt thiamine een rol in het glucosemetabolisme?
Gevolgen thiaminedeficiëntie
Een thiaminedeficiëntie leidt tot remming van de insulinesynthese en van de insuline-afgifte (Rathanaswami P. 1991, Bakker S.J. 1998, Bakker S.J. 2000, Page G.L. 2011).
Door de verminderde insulinehoeveelheid wordt ook minder thiamine geabsorbeerd in de darm en door de hyperglykemie gaat meer thiamine via de urine verloren (Page G.L. 2011).
Door een thiaminedeficiëntie kan bij hyperglykemie meer schade ontstaan. Deze schade kan leiden tot meer microvasculaire complicaties, diabetische nefropathie, diabetische retinopathie, neuropathieën en dislipidemie (Avena R. 2000, Arora S. 2006, Thornalley P.J. 2007, Luong K.V. 2012, Kursat Dubak T. 2012, Waheed P. 2013).
Thiaminesuppletie bij experimentele diabetes mellitus (bij ratten) leidt tot een correctie van dislipidemie, leidt tot preventie van microvasculaire complicaties en remt diabetische nefropathie en diabetische retinopathie (Babaei-Jadidi R. 2003, Obrenovich M.E. 2003, Karachalias N. 2005, Thornalley P.J. 2005).
Ook zou thiamine bij een thiaminedeficiëntie geen / minder bescherming kunnen bieden als het DNA wordt blootgesteld aan hyperglykemie (Luong K.V. 2012). Bij patïënten met diabetes is het risico op kanker verhoogd. Thiaminedeficiënties kunnen hier mogelijk aan bijdragen.
Een lage thiaminestatus leidt tot een negatieve stemming. Een goede thiaminestatus is belangrijk ter preventie van depressies (Zhang G. 2013).
Effecten van thiaminesuppletie
De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid thiamine is 1,1-1,2 mg/dag (Gezondheidsraad 2000 - Voedingsnormen).
Uit de Nederlandse Voedselconsumptiepeiling blijkt dat dit ook ongeveer de hoeveelheid is die een Nederlandse volwassene gemiddeld binnen krijgt (Rossum C.T.M. van 2011).
Er zijn onderzoekers die aangeven dat de behoefte van diabetespatiënten minimaal 3x hoger ligt dan de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid en dat zij daarom > 4 mg thiamine/dag zouden moeten gebruiken. Uit onderzoek blijkt dat deze hoeveelheid voldoende is om het thiaminegehalte in het bloed te normaliseren (Vindedzis S.A. 2008).
Daarnaast zijn er studies gedaan met farmacologische suppletiehoeveelheden thiamine waarbij positieve effecten zijn gevonden op het nuchtere bloedglucosegehalte en op het ontstaan van complicaties.
Een studie waarbij men 150 mg thiamine/dag gedurende 1 maand suppleerde, liet een significante verbetering van het nuchtere bloedglucosegehalte zien (González-Ortiz M. 2011). Ook in een studie met 3x100 mg thiamine/dag gedurende 6 weken bij patiënten met prediabetes liet een verbetering van het nuchtere bloedglucose zien (Alaei Shahmiri F. 2013).
Een thiaminedosis (3x100 mg thiamine/dag gedurende 3 maanden, verlaagde het risico op microalbuminurie (Rabbani N. 2009, Riaz S. 2011), retinopathie (Beltramo E. 2009) en neuropathie (Page G.L. 2011).
Adviezen over thiamine bij type-2-diabetes
Wees attent op de thiaminestatus bij patiënten met diabetes (Thornalley P.J. 2005).
Bepaal regelmatig de thiaminestatus (normaalwaarde: 88-195 nmol/l) (Thornalley P.J. 2005, Verheul-Koot M.A. 2019 - Labbepalingen).
Suppleer zo nodig thiamine (Thornalley P.J. 2005). Houd er rekening mee dat maximaal 8 mg thiamine per suppletiedosis in het maagdarmkanaal wordt geabsorbeerd (zie suppletie).
De laatste jaren heeft thiamine meer aandacht gekregen bij diabetes, maar meer onderzoek is nodig.